Μια Θεσσαλονικιά δίνει νέα πνοή στην τέχνη της μαρκετερί σε είδη σπιτιού και γραφείου. Μας μιλά για την ένθετη διακόσμηση στο ξύλο και για τις συνεργασίες της.

Η Φωτεινή Τατάρογλου είναι από τους λίγους εξειδικευμένους τεχνίτες ξύλου που εφαρμόζουν τη μαρκετερί (marquetry). Οι πρώτες πηγές για την ένθετη διακόσμηση σε ξύλο μας πηγαίνουν πίσω στον 16ο αιώνα. Έκτοτε, η τέχνη έχει μπει στα σπίτια πολλών που την αγαπούν. Μια τέχνη χρονοβόρα, καθώς ο τεχνίτης πρέπει να κολλήσει μικρά ξύλινα σχέδια σε μία νέα ξύλινη επιφάνεια με ακρίβεια χιλιοστού.

Η νέα δημιουργός του εργαστηρίου Ξύλο Πελεκητό μεγάλωσε μέσα στο… ροκανίδι. Έχοντας μαθητεύσει δίπλα στον επιπλοποιό πατέρα της και αφού σπούδασε Σχεδιασμό και Τεχνολογία Ξύλου και Επίπλου στο ΤΕΙ Καρδίτσας (σήμερα είναι ΑΕΙ), ακολούθησε το μονοπάτι της μαρκετερί. Η ίδια μας μιλά για την ιδιαίτερη αυτή τεχνική διακόσμησης του ξύλου.

Μαρκετερί: σύγχρονες εφαρμογές

Η μαρκετερί δεν ήταν στο πρόγραμμα σπουδών της σχεδιάστριας Φωτεινής Τατάρογλου, καθώς δεν διδάσκεται σε κάποιο ΑΕΙ. «Δεν τη διδάχτηκα, αλλά την πήρα ως διπλωματική εργασία στη σχολή με την συμφοιτήτριά μου Ιωάννα Ρεμουντάκη. Ενδιαφερθήκαμε να μάθουμε την τέχνη. Έτσι ξεκίνησα τα πρώτα μου βήματα και από εκεί την εξέλιξα από το πιο κλασικό στο πιο μοντέρνο στυλ, μόνη μου και με πολύ μεγάλη βοήθεια από τον πατέρα μου».

Η τέχνη της ένθετης διακόσμησης έχει πολλές εφαρμογές: σε έπιπλα, πόρτες, κουφώματα, πίνακες, μουσικά όργανα, σελιδοδείκτες, κοσμήματα, σουβέρ, ξύλινα παιχνίδια, ακόμα και στην ταυτότητα για το κατοικίδιο. «Μπορεί να εφαρμοστεί σε ένα έπιπλο αρκεί η επιφάνεια να είναι κατά βάση επίπεδη και πορώδης. Επίσης, ταιριάζει σε κάθε σπίτι γιατί εξαρτάται από το σχέδιο που θα κάνουμε και μόνο. Σε ένα σπίτι με κλασικά μοτίβα μπορεί να μου ζητήσουν έναν πίνακα γεωμετρικό και σε ένα μοντέρνο ένα πιο αφηρημένο σχέδιο και χρωματιστούς καπλαμάδες».

Από τα αντικείμενα που διατίθενται στο eshop του εργαστηρίου της και στο φυσικό της κατάστημα Ξύλο Πελεκητό, από τα πιο ευπώλητα είναι οι σελιδοδείκτες και τα ξύλινα παιχνίδια, όπως το σκάκι, το τάβλι, το φιδάκι, το τάγκραμ.

«Ξεκίνησα να φτιάχνω ξύλινους σελιδοδείκτες με μαρκετερί γιατί μου αρέσει να διαβάζω. Μετά το έκανα για το κοινό. Είναι κάτι πολύ ιδιαίτερο» αναφέρει η ίδια.

Στο εξωτερικό γίνονται ανάρπαστα κυρίως τα κοσμήματα. Τα πιο μοντέρνα έχουν φτιαχτεί με την τέχνη της στρο μαρκετερί. «Η στρο μαρκετερί είναι από χρωματισμένο άχυρο. Έρχεται σε μορφή που μοιάζει με καλαμάκια, τα σχίζω, τα ισιώνω και τα κολλάω επιτόπου πάνω στο ξύλο μου».

Τα υλικά και η συντήρηση επίπλων

Το κυρίως υλικό που χρησιμοποιεί για τη μαρκετερί είναι οι καπλαμάδες που είναι έτοιμα, λεπτά ξυλόφυλλα. «Τα λευκά ξύλα όπως η λεύκα, το πεύκο, η δρυς σε σχέση με την καρυδιά, τον έβενο, το μπαντούκ είναι πιο ελαφριά. Η χρήση τους είναι πιο εύκολη στην κατεργασία τους. Όσο πιο σκούρο τόσο πιο σκληρό, όσο πιο ανοιχτόχρωμο τόσο πιο ελαφρύ και εύκολο στη χρήση του».

Στο εργαστήρι της ασχολείται και με τη συντήρηση και αναπαλαίωση επίπλων.
«Ακολουθώ την κλασική τεχνική της συντήρησης δηλαδή τον τρόπο κατεργασίας του πρώτου κατασκευαστή, δεν συντηρώ έπιπλα με καινούριες τεχνικές πχ. της κιμωλίας. Θέλω να δώσω πίσω το έπιπλο ακριβώς όπως ήταν παλιά. Για τη συντήρηση επίπλου προτιμώ υλικά που έχουν βάση το νερό, τα κεριά, τα λάδια. Δεν μου αρέσει να χρησιμοποιώ χημικά υλικά».

Η Φωτεινή Τατάρογλου συνεργάζεται με οργανοποιούς, όπως η Αγγελική Λύσσα, διοργανώνει σεμινάρια συντήρησης επίπλου, ενώ στις 20 Μαΐου θα κάνει ένα workshop για τη μαρκετερί σε φοιτητές στο τμήμα Δασολογίας, Επιστημών Ξύλου και Σχεδιασμού. Επίσης, βρίσκεται σε συζητήσεις με γνωστή εταιρεία για δημιουργία μαρκετερί σε μεγάλες ξύλινες επιφάνειες σε ξενοδοχεία.

Info: Ξύλο Πελεκητό

Νέες επιφάνειες από κάνναβη και καλαμπόκι, βιοκαύσιμα από φύκια και ξύλινες κυψέλες για τη μέλισσα. Οι περιζήτητοι φοιτητές του Τμήματος Επιστημών Ξύλου και οι καθηγητές τους δημιουργούν τις επόμενες τάσεις στη βιομηχανία ξύλου.

Ένα φιλόδοξο εγχείρημα ξεκίνησε ορμητικά εν μέσω πανδημίας στην Καρδίτσα και συνεχίζει με το ίδιο πάθος, παρά τις δυσκολίες που επιφέρουν τα απανωτά lockdown. Ο λόγος για το σχέδιο δημιουργίας νέων επιφανειών, όπως έπιπλα, από βιομηχανική κάνναβη και άλλα γεωργικά υπολείμματα από βαμβάκι, καλαμπόκι, ηλίανθο κ.ά. Το project ξεκίνησε φέτος στο Τμήμα Δασολογίας, Επιστημών ξύλου και Σχεδιασμού, την πανεπιστημιακή και 5ετούς φοίτησης σχολή που διαδέχτηκε τα τμήματα των πρώην ΤΕΙ Σχεδιασμού Ξύλου και Επίπλου, καθώς και της Δασοπονίας. Στο δεύτερο έτος λειτουργίας της, οι φοιτητές παρακολουθούν, λόγω συνθηκών, τα εργαστήρια μέσω βίντεο με τους καθηγητές να χειρίζονται τα μηχανήματα. Όμως το σχέδιο συνεχίζεται με το προσωπικό της σχολής. Μιλήσαμε με τον Γεώργιο Νταλό, τεχνολόγο ξύλου, Καθηγητή Τεχνολογίας Ξύλου, ο οποίος μας ανέλυσε τα νέα projects, όπως τα έπιπλα κάνναβης, που θα φέρουν κύμα ανανέωσης στη βιομηχανία επιπλοποιίας και ξύλου.

Το στοίχημα με τα έπιπλα από κάνναβη

Η έρευνα με την αξιοποίηση βιομηχανικής κάνναβης (δεν έχει ψυχοδραστικές ιδιότητες) ξεκίνησε φέτος στο Εργαστήριο Ποιοτικού Ελέγχου της σχολής, στο πλαίσιο του χρηματοδοτούμενου προγράμματος «Ερευνώ Καινοτομώ». Στοίχημα για τους φοιτητές και τους καθηγητές τους είναι να αντικαταστήσουν με βιομηχανική κάνναβη ένα μέρος από τις προσμείξεις ξύλου στις μοριοσανίδες και ινοσανίδες. Μάλιστα, το 2022 ενδέχεται να δούμε τα πρώτα έπιπλα από κάνναβη στην Ελλάδα. Ο κ. Νταλός αναφέρει: «Καταπιανόμαστε με την έρευνα πάνω σε σύνθετα συγκολλημένα προϊόντα, αυτά που εμπορικά ονομάζουμε ινοσανίδες (MDF) και μοριοσανίδες (νοβοπάν). Στόχος μας είναι να μειώσουμε την ένταση αναζήτησης της α’ ύλης από το δάσος αξιοποιώντας δασικά και γεωργικά υπολείμματα. Το επόμενο βήμα είναι να τα οδηγήσουμε στη βιομηχανία, ώστε να κάνει μείξη ξύλου με αυτά τα υπολείμματα. Αν αυτή η μείξη γίνει π.χ. με 30% από υπολείμματα, θα μειώσουμε κατά 30% την πίεση προς τα δάση».

Και συνεχίζει: «Ευελπιστούμε να δούμε μετά από δύο χρόνια έπιπλα από κάνναβη, αρχικά μικρού μεγέθους, όπως βιβλιοθήκες μικρών διαστάσεων κ.λπ., γιατί οι πρέσες που έχουμε στο εργαστήριο είναι μικρές. Με ποιοτικό έλεγχο θα εκτιμήσουμε τις μηχανικές και τις φυσικές ιδιότητες του νέου προϊόντος για να βγει το υλικό στην αγορά. Ήδη στον πρώτο χρόνο που τρέχει το πρόγραμμα είμαστε πολύ χαρούμενοι. Το ξυλώδες μέρος της κάνναβης πλησιάζει πάρα πολύ τις ιδιότητες του ξύλου, οπότε αναμένουμε όμορφα αποτελέσματα».

Οι ιδιότητες της κάνναβης

Όπως αναφέρει ο κ. Νταλός, επικεφαλής του εργαστηρίου όπου γίνονται όλα τα παραπάνω, η κάνναβη είναι ένα πολυετές φυτό. Κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής του έχει την υφή του μαλακού βλαστού που αποξηλώνεται, ενώ το εσωτερικό του παραμένει σκληρό. «Από τα υπολείμματα βιομηχανικής κάνναβης που προμηθευόμαστε από την ΚΑΝNΑΒΙΟ κρατάμε κυρίως το ξυλώδες κομμάτι. Αυτό έχει χαμηλότερες ιδιότητες από το ξύλο, γι’ αυτό δεν επιχειρούμε 100% αντικατάστασή του. Με το ξυλώδες μέρος της κάνναβης κατασκευάζουμε πειραματικά σύνθετα συγκολλημένα προϊόντα. Σε συνδυασμό με τις καινούριες συγκολλητικές ουσίες που δοκιμάζουμε είμαστε σίγουροι ότι το αποτέλεσμα θα είναι εξίσου καλό. Επιπλέον, σε συνεργασία με τα Τμήματα Φυσικής και Χημείας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης καθώς και με την εταιρεία CHIMAR θα βγάλουμε μέσα από την κυτταρίνη και τη λιγνίνη των υλικών, καλαμάκια και προϊόντα βιοαποικοδομήσιμα. Αυτά θα αποτελέσουν αντικαταστάτες του πλαστικού».

Κυκλική οικονομία με γεωργικά υπολείμματα

Πέρα από την κάνναβη, οι φοιτητές του Τμήματος Δασολογίας, Επιστημών ξύλου και Σχεδιασμού καταπιάνονται και με ένα πλήθος άλλων αγροτικών υπολειμμάτων από βαμβάκι, φύκια (για βιοκαύσιμα) κ.ά. Ο Καθηγητής κ. Νταλός επισημαίνει: «Κάνουμε μονωτικές πλάκες για να αντικαταστήσουμε το φελιζόλ με τη χρήση άλλων υλικών, όπως αυτά που απομένουν από τα φασόλια. Σε συνδυασμό με τα υπολείμματα του ξύλου, έχουμε καλές μηχανικές ιδιότητες, οπότε το αποτέλεσμα βγαίνει πολύ καλό. Το εγχείρημα είναι σε πειραματικό στάδιο ακόμη, αλλά το αποτέλεσμα προσεγγίζει αυτό της βιομηχανίας. Χρησιμοποιούμε ακριβώς τις ίδιες συνθήκες, έχουμε πρέσες, βάζουμε τις ίδιες θερμοκρασίες, τις ίδιες συγκολλητικές ουσίες. Στο εξωτερικό πάρα πολλά από αυτά τα φυτά ήδη χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία επίπλου. Όλα έχουν να κάνουν με την ευκολία και την οικονομική πλευρά του θέματος. Όσο το ξύλο είναι φθηνό τότε θα συνεχίζει να είναι μονόδρομος. Σύντομα όμως η τιμή του θα ανέβει, άρα αναγκαστικά θα πρέπει να βρούμε άλλες διεξόδους».

Ποιοτικός έλεγχος μεγάλων brands

Praktiker, IKEA, ΗΡΑ, Camelino, Alfa Wood Group, Akritas, Dromeas κ.ά. είναι μόνο μερικές από τις πολύ γνωστές εταιρείες που αναθέτουν τον ποιοτικό έλεγχο των προϊόντων τους στο τμήμα της Καρδίτσας. Από αυτό λαμβάνουν τα απαραίτητα πιστοποιητικά για να τα διαθέσουν με ασφάλεια στο εμπόριο. Με αυτό τον τρόπο οι φοιτητές συνδέονται και με την αγορά εργασίας. «Με τον ποιοτικό έλεγχο μπήκαμε στην αγορά βοηθώντας τους επιχειρηματίες. Τους δώσαμε κίνητρα να βελτιώσουν τα προϊόντα τους. Είδαμε πού υστερούν και όταν τα βελτίωσαν άρχισε πιο δυναμικά η εξαγωγική τους δραστηριότητα. Εταιρείες με τις οποίες συνεργαζόμασταν κάνουν πλέον εξαγωγές σε Γερμανία, Ελβετία, Ρωσία, Ιαπωνία, αραβικές χώρες. Η συμβολή μας είναι σημαντική γιατί τους δώσαμε την ικανότητα αυτοβελτίωσης υποδεικνύοντας τα προβλήματα που εμφανίζουν τα προϊόντα τους. Δε σταματάμε στο “λυπόμαστε, το προϊόν σας δεν πληρεί τις προδιαγραφές”. Εξηγούμε γιατί και ποια είναι η λύση. Οι περισσότεροι υιοθετούν τις συμβουλές μας».

Να σημειωθεί ότι ο εξοπλισμός του Εργαστηρίου Τεχνολογίας & Ποιοτικού Ελέγχου Επίπλων και Ξυλοκατασκευών της σχολής είναι αρκετά σύγχρονος. Περιλαμβάνει σύγχρονα μηχανήματα λέιζερ κοπής, κατεργασίας ξύλου, τεχνητής παλαίωσης, 3D απεικόνισης, θερμομόνωσης, τεστ ανθεκτικότητας σε υπεριώδη ακτινοβολία και βροχή, ρομποτικό βραχίονα κ.ά. Τα μηχανήματα συντηρούνται χάρη σε ευρωπαϊκά προγράμματα. «Ένα κομμάτι που μας λείπει και θέλουμε να αποκτήσουμε αφορά τη φωτιά, δηλαδή τα τεστ πυρανθεκτικότητας προϊόντων που ζητούνται από την αγορά» επισημαίνει ο κ. Νταλός.

Η SOS Bee και οι ξύλινες κυψέλες

Το Τμήμα Δασολογίας, Επιστημών ξύλου και Σχεδιασμού συνδράμει και στην προσπάθεια της οργάνωσης SOS Bee, που επίσης εδρεύει στην Καρδίτσα, για τη διάσωση της μέλισσας. «Αρχικά θέλουμε να γίνει επαγρύπνηση του κοινού μέσω ξύλινων αναμνηστικών που θα διατεθούν δωρεάν. Στη συνέχεια θα κατασκευάσουμε ξύλινες γλάστρες όπου θα μπουν φυτά με γύρη σε εξωτερικούς χώρους. Τέλος, θα βοηθήσουμε να κατασκευαστούν κυψέλες με νέες τεχνικές. Θα έχουν μονωτικά μέρη, ώστε η θερμοκρασία στην κυψέλη να είναι πιο σταθερή κατά τη διάρκεια του έτους. Ίσως γίνει χρήση διάκενου αέρα και ελαφρύτερου ξύλου για πιο εύκολη μεταφορά. Ή ακόμα χρήση πιο ανθεκτικού ξύλου, για να καθυστερεί η εναλλαγή από τις κυψέλες. Όλα αυτά θα μειώσουν το κόστος παραγωγής».

Στοιχεία για το Τμήμα Δασολονίας, Επιστημών Ξύλου & Σχεδιασμού

Τα πιο σημαντικά στοιχεία για τη σχολή σε αριθμούς είναι:
100 εισακτέοι περίπου το 2020, αριθμός μικρότερος από τη ζήτηση στην αγορά
13 εργαστήρια λειτουργούν στο τμήμα
2 μεταπτυχιακά και δυνατότητα για διδακτορικές διατριβές προσφέρονται στους φοιτητές
1 Ινστιτούτο Ξύλου, Επίπλου και Ξύλινης συσκευασίας συνδέεται με τη σχολή. Στόχος είναι η έρευνα και εκπαίδευση επιχειρηματιών
50.000 ευρώ είναι η αξία του καινούριου εξοπλισμού θερμομόνωσης που χρησιμοποιείται σε ποιοτικούς ελέγχους και εργαστήρια.

Πληροφορίες: Τμήμα Δασολογίας, Επιστημών Ξύλου & Σχεδιασμού

Η τέχνη της ξυλογλυπτικής αναβιώνει από ντόπιους χειροτέχνες του Έβρου και της ορεινής Ξάνθης. Η Αγγελική Γιαννακίδου, πρόεδρος του Εθνολογικού Mουσείου Θράκης, μιλά στο cfw.gr για το δίκτυο τεχνουργών Riza (ΡΙΖΑ).

Ήταν γύρω στο 2020 όταν γεννήθηκε η ιδέα ενός δικτύου χειροτεχνών με το όνομα ΡΙΖΑ. Στόχος να στηριχθούν πολιτιστικά και οικονομικά χειροτέχνες στις κοινότητες της Θράκης, ειδικά στους παραμεθόριους οικισμούς στον Έβρο και την ορεινή Ξάνθη και να μην ξεχαστεί η λαϊκή τέχνη τους. Εμπνευστής της ιδέας ήταν η διευθύντρια του Εθνολογικού Μουσείου Θράκης Αγγελική Γιαννακίδου που μένει στην Αλεξανδρούπολη και ασχολείται με τη λαϊκή τέχνη από το ’60. Επικοινωνήσαμε μαζί της και απάντησε στις ερωτήσεις μας για το δίκτυο αυτό.

Η ιδέα για το εγχείρημα Riza

«Όλα ξεκίνησαν εδώ και 1 χρόνο μέσα από την αγωνία μας για όλον αυτόν το κόσμο τον αγροτικό και τις εγκαταλελειμμένες κοινότητες» αναφέρει η κα Γιαννακίδου και συνεχίζει: «Προσπαθούμε να βρούμε τρόπους να ευαισθητοποιήσουμε και να ενισχύσουμε τη θέλησή τους να επαναπροσδιορισθούν. Να ξαναδούν την αξία του πολιτισμού τους και συγκεκριμένα του λαϊκού πολιτισμού του οποίου κληρονόμοι και φορείς είναι. Κάναμε σεμινάρια στους πολιτιστικούς συλλόγους και τρέχουμε την ιδέα της οργάνωσης ενός μικρού δικτύου αγροτικών μουσείων στον Έβρο με διαφορετικές θεματολογίες. Σκοπός της ΡΙΖΑΣ είναι να ενισχυθούν πολιτιστικά και οικονομικά οι τεχνουργοί που έχουν μείνει. Αυτό ίσως να λειτουργήσει θετικά στις κοινότητες, ούτως ώστε να μην χαθεί η όποια τεχνογνωσία».

Οι τεχνίτες της ξυλογλυπτικής

«Αυτή τη στιγμή απασχολούνται 20 άτομα στο πρόγραμμα ΡΙΖΑ, άνδρες και γυναίκες (στην ξυλογλυπτική, ύφανση κ.ά.). Στην ξυλογλυπτική υπάρχουν 2 άνδρες και άλλοι 2 με τους οποίους είμαστε στη διαδικασία ένταξης. Όλοι αυτοί είναι γεωργοί και κτηνοτρόφοι, είναι αυτοδίδακτοι, εξαιρετικοί ως προς τη γνώση των ντόπιων ξύλων και της συμπεριφοράς του στις διάφορες χρήσεις. Μια γνώση βιωμένη και όχι απλά διδαγμένη. Υπάρχουν και νέοι τεχνίτες και ο στόχος είναι να κινητοποιηθούν. Να παράγουν προϊόντα που σήμερα είναι χρηστικά και τους αποδίδουν οικονομικά. Ο αρχικός μας στόχος είναι η ενίσχυση αυτών των τεχνουργών. Να δουν την τέχνη τους μέσα στον κύκλο Πολιτισμός-Δημιουργία-Οικονομία. Το κέρδος είναι οικονομικό και πολιτιστικό. Ξαναμπήκαν στη διαδικασία να δουλέψουν μέσα από την υποτιμημένη και ξεχασμένη τους τέχνη και να αισθανθούν περήφανοι. Η λαϊκή τέχνη δεν είναι μόνο μουσειακό είδος».

Η ξυλογλυπτική στη Θράκη

«Τα είδη που παράγονται και σχεδιάζονται να παραχθούν στη ΡΙΖΑ δεν νομίζω ότι υπάρχουν αλλού. Είναι μοναδικά ως προς τα υλικά και την κατασκευή που είναι εξολοκλήρου με το χέρι. Είναι το υλικό, η μοναδικότητα της στιγμής του τεχνίτη. Μιλάμε για παραγωγή συλλεκτικών αντικειμένων. Τα εργαστήρια είναι μικρά ιδιωτικά. Υπάρχει η γνώση για το ξύλο κασκεπάρνι και ξυλοφάγοι. Ελάχιστα εργαλεία, αλλά μεγάλη επιδεξιότητα. Τα πομάκικα αντικείμενα οικιακής χρήσης, αυτά που εμείς γνωρίζουμε μέσα από τη συλλογή του Μουσείου έχουν ζωή πάνω από 100 χρόνια. Μοναδικά είναι τα κοσμήματα της ποιμενικής ξυλογλυπτικής. Ως τέτοια μόνο από μας σχεδιάστηκαν».

Επόμενοι στόχοι;

«Να βγάλουμε τα νέα προϊόντα του ΡΙΖΑ. Να εντάξουμε στη δράση αυτή και άλλους τεχνίτες και να ασχοληθούμε με την δημιουργία σεμιναρίων για την εκμάθηση της ξυλογλυπτικής αλλά και της πέτρας, της φυτικής βαφής των υφασμάτων και της υφαντικής.
Λίγα κομμάτια ξυλογλυπτικής έχουν βγει στο εξωτερικό. Αλλά αυτό που προέχει για εμάς είναι να οργανώσουμε πολύ καλά τους ανθρώπους και την παραγωγή για να ταξιδέψουμε μακριά. Το ευχάριστο και το αισιόδοξο είναι ότι έχουν ενδιαφέρον και αυτό δίνει προοπτική στο ΡΙΖΑ άρα στους ανθρώπους να συνεχίσουν την παράδοση του τόπου που υπήρξε τόσο πλούσια. Γιατί ο πολιτισμός στη Θράκη είναι απότoκος της γεωγραφίας και της ιστορίας της περιοχής και κυρίως της ανθρωπογεωγραφίας της, της συμβίωσης ομάδων διαφορετικής εθνοτικής και πολιτισμικής προέλευσης».

Πληροφορίες: Ρίζα